Η εφημερίδα Le Soir υποχρεώθηκε να ανωνυμοποιήσει στη διαδικτυακή της ιστοσελίδα την ταυτότητα δράστη, σεβόμενη το δικαίωμά του στη λήθη. Μη παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης

ΑΠΟΦΑΣΗ

Hurbain κατά Βελγίου της 22.6.2021 (αριθ. 57292/16)

βλ. εδώ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Δικαίωμα στη λήθη και δημοσιογραφική ελευθερία. Η υπόθεση αφορούσε πολιτική απόφαση εναντίον του προσφεύγοντος, υπό την ιδιότητά του ως αρχισυντάκτη της εφημερίδας Le Soir, η οποία διέτασσε να μην αναγράφεται το ονοματεπώνυμο σε διαδικτυακό άρθρο ενός οδηγού που ήταν υπεύθυνος για ένα θανατηφόρο τροχαίο ατύχημα το 1994. Η διαταγή βασίστηκε στο δικαίωμα του ατόμου στη λήθη.

Το Δικαστήριο σημείωσε συγκεκριμένα ότι, σύμφωνα με το Εφετείο, μια έρευνα στον ιστόποτο της εφημερίδας ή στο Google, απλά εισάγοντας το όνομα και το επώνυμο του σχετικού οδηγού, έφερε αμέσως το εν λόγω άρθρο. Το εγχώριο δικαστήριο είχε την άποψη ότι η διατήρηση του εν λόγω άρθρου στο διαδίκτυο θα μπορούσε να προκαλέσει αόριστη και σοβαρή ζημιά στη φήμη του οδηγού, δημιουργώντας ένα «Εικονικό ποινικό μητρώο», όταν όχι μόνο είχε εκτίσει την ποινή το μετά από αμετάκλητη καταδίκη, αλλά είχε επίσης ενταχθεί εκ νέου στην κοινωνία. Έτσι είχε κρίνει ότι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να εξασφαλιστεί ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής, χωρίς να επηρεάζεται δυσανάλογα η ελευθερία έκφρασης του προσφεύγοντος, θα ήταν να μην αναγράφονται τα προσωπικά δεδομένα του στο άρθρο στον ιστότοπο της εφημερίδας αντικαθιστώντας το πλήρες όνομα του ατόμου με το γράμμα X.

Τα βελγικά δικαστήρια είχαν σταθμίσει το δικαίωμα του οδηγού στο σεβασμό της ιδιωτικής του ζωής, αφενός, και την ελευθερία έκφρασης του προσφεύγοντος, από την άλλη, σύμφωνα με τα κριτήρια που ορίζονται στη νομολογία του Δικαστηρίου. Το Εφετείο εξέτασε, ειδικότερα, τη ζημία που υπέστη ο οδηγός λόγω του ότι το άρθρο είναι δημοσιευμένο στο διαδίκτυο, λαμβάνοντας υπόψη το πέρασμα του χρόνου (περίπου 20 χρόνια) από την αρχική του δημοσίευση και το γεγονός ότι η μη δημοσίευση των προσωπικών στοιχείων στον ιστότοπο του Le Soir δε θα επηρέαζε το κείμενο του αρχικού άρθρου και θα είναι το πιο αποτελεσματικό και αναλογικό μέτρο, μεταξύ των διαφόρων επιλογών. Επομένως, οι λόγοι που έδωσαν τα εθνικά δικαστήρια ήταν σχετικοί και επαρκείς, και το μέτρο που επιβλήθηκε στον προσφεύγοντα θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ανάλογο με τον επιδιωκόμενο νόμιμο σκοπό (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής του οδηγού) και ως επίτευξη δίκαιης ισορροπίας μεταξύ των διακυβευόμενων δικαιωμάτων.

Το Δικαστήριο διευκρίνισε ότι το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε στην παρούσα υπόθεση δεν περιλάμβανε καμία υποχρέωση των ΜΜΕ να ελέγχουν τα αρχεία τους σε συστηματική και μόνιμη βάση. Όσο αφορά την αρχειοθέτηση των άρθρων, δεν θα απαιτείται να κάνουν τέτοια εξακρίβωση, σταθμίζοντας τα διάφορα δικαιώματα που διακυβεύονται, εκτός εάν λάβουν ρητή σχετική αίτηση.

Το ΕΔΔΑ έκρινε, με πλειοψηφία (6 ψήφοι έναντι 1), ότι δεν υπήρξε παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης (άρθρο 10  της ΕΣΔΑ).

ΔΙΑΤΑΞΗ

Άρθρο 10

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Ο προσφεύγων, ο Patrick Hurbain, είναι Βέλγος υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1959 και ζει στη Genappe (Βέλγιο). Είναι ο αρχισυντάκτης του Le Soir, μιας από τις κορυφαίες γαλλόφωνες εφημερίδες του Βελγίου.

Σε μια έντυπη έκδοση του 1994, ένα άρθρο στο Le Soir ανέφερε ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα που προκάλεσε το θάνατο δύο ατόμων και τον τραυματισμό άλλων τριών. Το άρθρο ανέφερε το πλήρες όνομα του οδηγού, ο οποίος καταδικάστηκε το 2000. Εξέτισε την ποινή του και επανεντάχθηκε το 2006.

Το 2008 η εφημερίδα δημιούργησε μια ηλεκτρονική έκδοση των αρχείων της από το 1989 και μετά (συμπεριλαμβανομένου του προαναφερθέντος άρθρου), το οποίο έγινε ελεύθερα διαθέσιμο στον ιστότοπό του. Το 2010 ο οδηγός απευθύνθηκε στην Le Soir, ζητώντας την αφαίρεση του άρθρου από τα ηλεκτρονικά αρχεία της εφημερίδας ή τουλάχιστον την ανωνυμία του. Το αίτημα ανέφερε το επάγγελμά του και το γεγονός ότι το άρθρο εμφανίζονταν όταν καταχωρούνταν το όνομά του σε πολλές μηχανές αναζήτησης.

Το 2011 η νομική υπηρεσία της εφημερίδας αρνήθηκε να αφαιρέσει το άρθρο από τα αρχεία της, αλλά ανέφερε ότι είχε δώσει ειδοποίηση στον διαχειριστή της μηχανής αναζήτησης Google για σβήσει τις σχετικές παραπομπές για το άρθρο. Ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, ο προσφεύγων ισχυρίστηκε ότι αυτά τα βήματα παρέμειναν σε εκκρεμότητα. Το 2012 ο οδηγός άσκησε αγωγή κατά του προσφεύγοντος με σκοπό τη ανωνυμία του άρθρου. Το 2013 το πρωτοβάθμιο δικαστήριο δέχθηκε τις περισσότερες από τις αξιώσεις του οδηγού. Το 2014 το Εφετείο επικύρωσε αυτήν την απόφαση. Στη συνέχεια, ο προσφεύγων άσκησε αναίρεση, η οποία απορρίφθηκε.

Βασιζόμενος στο άρθρο 10, ο προσφεύγων παραπονέθηκε ότι είχε διαταχθεί να ανωνυμοποιήσει ένα αρχειοθετημένο άρθρο στον ιστότοπο της εφημερίδας του.

ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…

Άρθρο 10 (ελευθερία έκφρασης)

Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η αστική απόφαση εναντίον του προσφεύγοντος που τον διέταξε να μην αναγράψει τα προσωπικά δεδομένα στο αμφισβητούμενο άρθρο αποτελούσε «παρέμβαση» στα δικαιώματά του σύμφωνα με το άρθρο 10 της Σύμβασης.

Σημείωσε επίσης ότι η παρέμβαση «ορίστηκε από το νόμο». Το βελγικό δίκαιο αναγνώρισε το δικαίωμα στη λήθη ως αναπόσπαστο μέρος του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής ζωής (άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, Άρθρο 17 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και άρθρο 22 του Βελγικού Συντάγματος, αυτές είναι οι κύριες διατάξεις στις οποίες επικαλέστηκε το Εφετείο για την αναγνώριση του δικαιώματος του οδηγού στη λήθη). Επιπλέον, το άρθρο 1382 του Αστικού Κώδικα χρησίμευσε ως βάση για τις αστικές αγωγές σχετικά με τις φερόμενες παραβιάσεις της ελευθερίας του τύπου.

Επιπλέον, η παρέμβαση επιδιώκει θεμιτό σκοπό κατά την έννοια του άρθρου 10 της Σύμβασης, δηλαδή την προστασία της φήμης και των δικαιωμάτων των άλλων (στην περίπτωση αυτή, το δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής ζωής του συγκεκριμένου οδηγού).

Όσον αφορά το εάν η παρέμβαση ήταν αναγκαία, το Δικαστήριο επεσήμανε τα ακόλουθα σημεία, μεταξύ άλλων:

Το Εφετείο ορθώς παρατήρησε ότι το διαδικτυακό άρθρο δεν είχε καμία νέα αξία. 20 χρόνια μετά τα γεγονότα, η ταυτότητα ενός ατόμου που δεν ήταν δημόσιο πρόσωπο δεν ενίσχυε το δημόσιο συμφέρον του αμφισβητούμενου άρθρου, το οποίο απλώς συνέβαλε σε μια γενική  συζήτηση για την οδική ασφάλεια σε στατιστικό επίπεδο.

Με την πάροδο του χρόνου, ένας καταδικασμένος δράστης μπορεί να ενδιαφέρεται να μην έρχεται αντιμέτωπος με το αδίκημα του, για να εξασφαλιστεί η επανένταξη στην κοινωνία Όπως ανέφερε το Εφετείο, η ηλεκτρονική αρχειοθέτηση ενός άρθρου σχετικά με το αδίκημα δεν πρέπει να δημιουργεί ένα είδος «εικονικού ποινικού μητρώου» για τον ενδιαφερόμενο. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν, όπως στην παρούσα περίπτωση, το άτομο είχε εκτίσει την ποινή του και είχε ενταχθεί εκ νέου στην κοινωνία.

Το Εφετείο επισήμανε ότι ο οδηγός δεν κατείχε κανένα δημόσιο αξίωμα. Ήταν ιδιώτης, έναν άτομο άγνωστο στο ευρύ κοινό κατά τη στιγμή της αίτησής του για ανωνυμία. Τα γεγονότα για τα οποία καταδικάστηκε δεν είχαν αποτελέσει αντικείμενο κάλυψης από τα μέσα ενημέρωσης, εκτός από το εν λόγω άρθρο και η υπόθεση δεν είχε λάβει καμία προσοχή στα μέσα ενημέρωσης ούτε κατά τη στιγμή του ατυχήματος ούτε όταν η αρχειοθετημένη έκδοση δημοσιεύτηκε στο Διαδίκτυο. Επιπλέον, ο οδηγός δεν είχε καμία στιγμή επικοινωνήσει με τα μέσα ενημέρωσης για να δημοσιοποιήσει την κατάστασή του, ούτε όταν το άρθρο είχε δημοσιευτεί το 1994 ούτε όταν δημοσιεύτηκε στο Διαδίκτυο το 2008. Αντίθετα, είχε καταβάλει κάθε προσπάθεια για να μείνει εκτός και μακριά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Τα διαδικτυακά άρθρα και το περιεχόμενό τους ήταν πολύ πιο πιθανό σε σχέση με τις έντυπα να παρέμβουν με την άσκηση και την απόλαυση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών, ιδίως του δικαιώματος σεβασμού στην ιδιωτική ζωή. Έτσι, η αναπαραγωγή υλικού από τα έντυπα μέσα και του υλικού από το Διαδίκτυο θα μπορούσε να διέπεται από διαφορετικούς κανόνες. Το ίδιο ισχύει και για τη διαφορά μεταξύ έντυπων αρχείων και ψηφιακών αρχείων. Το πεδίο εφαρμογής του τελευταίου ήταν πράγματι πολύ μεγαλύτερο και οι συνέπειες για την ιδιωτική ζωή των κατονομαζόμενων προσώπων, πιο σοβαρές, προκαλώντας περαιτέρω ζημιά από τις μηχανές αναζήτησης.

Το Δικαστήριο έλαβε υπόψη το γεγονός ότι τα συμβουλευτικά αρχεία απαιτούσαν ενεργή αναζήτηση εισάγοντας λέξεις-κλειδιά στον ιστότοπο αρχειοθέτησης της εφημερίδας. Λόγω του γεγονότος ότι το εν λόγω άρθρο βρίσκονταν στον εν λόγω ιστότοπο, το αμφισβητούμενο άρθρο δεν ήταν πιθανό να προσελκύσει την προσοχή των χρηστών του Διαδικτύου, εκτός αν αναζητούσαν συγκεκριμένα πληροφορίες σχετικά με τον οδηγό. Το Δικαστήριο δεν αμφισβήτησε τον σκοπό της πρόσβασης στο αμφισβητούμενο άρθρο, το οποίο δεν είχε προηγουμένως διαδώσει πληροφορίες σχετικά με τον οδηγό Σημείωσε, ωστόσο, κατά τη στιγμή του αιτήματος του οδηγού και καθ ‘όλη τη διάρκεια της εσωτερικής διαδικασίας, τα αρχεία της εφημερίδας Le Soir ήταν διαθέσιμα σε όλους δωρεάν.

Όσον αφορά τις επιπτώσεις της δημοσίευσης, το Εφετείο είχε σημειώσει ότι μια έρευνα στον ιστότοπο της εφημερίδας ή στο Google, απλά εισάγοντας το όνομα και το επώνυμο του ατόμου, έφερε στην επιφάνεια αμέσως το εν λόγω άρθρο. Το δικαστήριο έκρινε ότι η διατήρηση του εν λόγω άρθρου στο διαδίκτυο θα μπορούσε να προκαλέσει αόριστη και σοβαρή βλάβη στη φήμη του οδηγού. Όπως έχει ήδη επισημανθεί,  δημιουργούνταν  ένα «εικονικό ποινικό μητρώο», ενώ δεν είχε εκτίσει μόνο την ποινή του μετά από τελική καταδίκη, αλλά είχε επίσης ενταχθεί εκ νέου στην κοινωνία. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η εκτίμηση του Εφετείου επί του σημείου αυτού δεν ήταν αυθαίρετη ή προφανώς παράλογη. Με το πέρασμα του χρόνου, ένα άτομο πρέπει να έχει την ευκαιρία να ξαναχτίσει τη ζωή του χωρίς να έρχεται κάθε φορά αντιμέτωπο με λάθη του παρελθόντος. Οι διαδικτυακές αναζητήσεις ατόμων με την εισαγωγή του ονοματεπώνυμου ήταν  κοινή πρακτική στη σύγχρονη κοινωνία και τέτοιες αναζητήσεις συνήθως δεν είχαν καμία σχέση με κάποια ποινική διαδικασία ή καταδίκες εναντίον του ενδιαφερομένου.

Όσον αφορά τη σοβαρότητα του μέτρου που επιβλήθηκε στον προσφεύγοντα, το Εφετείο  διαπίστωσε ότι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να διασφαλιστεί ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής του οδηγού, χωρίς να επηρεαστεί δυσανάλογα η ελευθερία έκφρασης του προσφεύγοντος, θα ήταν η ανωνυμία στο διαδικτυακό άρθρο της εφημερίδας αντικαθιστώντας το πλήρες όνομα του ατόμου με το γράμμα X.

Το Δικαστήριο έδωσε έμφαση στο γεγονός ότι η φύση του επιβληθέντος μέτρου εξασφάλισε την ακεραιότητα του αρχικού άρθρου, επειδή μόνο η διαδικτυακή έκδοση δε θα ανέγραφε το όνομα του οδηγού. Ο προσφεύγων είχε εξουσιοδοτηθεί να διατηρήσει τα πρωτότυπα έντυπα και τα ηλεκτρονικά αρχεία. Με άλλα λόγια όποιος ενδιαφέρονταν για το πρωτότυπο άρθρο θα μπορούσε να ζητήσει πρόσβαση σε αυτό, ακόμη και σε ηλεκτρονική μορφή. Έτσι το ίδιο το άρθρο δεν είχε επηρεαστεί από το μέτρο, αλλά μόνο η προσβασιμότητα του στην ιστοσελίδα της εφημερίδας.

Έτσι, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν το δικαίωμα να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι η απαίτηση της αναλογικότητας της παρέμβασης στο δικαίωμα του προσφεύγοντος στην ελευθερία έκφρασης επιτεύχθηκε. Τα δικαστήρια είχαν σταθμίσει το δικαίωμα του οδηγού στο σεβασμό της ιδιωτικής του ζωής, αφενός, και την ελευθερία έκφρασης του προσφεύγοντος, αφετέρου, σύμφωνα με τα κριτήρια που ορίζονται στη Νομολογία του Δικαστηρίου. Συγκεκριμένα, το Εφετείο εξέτασε τη ζημία που υπέστη ο οδηγός λόγω του ότι το άρθρο είναι διαδικτυακό, λαμβάνοντας υπόψη το πέρασμα του χρόνου (περίπου 20 χρόνια) από την πρωτότυπη δημοσίευση και το γεγονός ότι η ανωνυμία του στον ιστότοπο του Le Soir δεν θα επηρέαζε το κείμενο του αρχικού άρθρου και θα ήταν το πιο αποτελεσματικό και αναλογικό μέτρο, μεταξύ των διάφορων πιθανών επιλογών.

Επομένως, οι λόγοι που έδωσαν τα εθνικά δικαστήρια ήταν σχετικοί και επαρκείς, καθώς και το μέτρο που επιβλήθηκε στον προσφεύγοντα θα μπορούσε να θεωρηθεί ανάλογο προς τον επιδιωκόμενο θεμιτό σκοπό και την επίτευξη δίκαιης ισορροπίας μεταξύ των διακυβευόμενων δικαιωμάτων. Επομένως, δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10 στην παρούσα υπόθεση.

Το Δικαστήριο εξήγησε ότι το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε στην παρούσα υπόθεση δεν μπορούσε να ερμηνευθούν ως οποιαδήποτε υποχρέωση των μέσων μαζικής ενημέρωσης να ελέγχουν τα αρχεία τους με συστηματικό τρόπο και σε μόνιμη βάση.  Με την επιφύλαξη του καθήκοντός τους να σέβονται την ιδιωτική ζωή κατά τη στιγμή της αρχικής δημοσίευσης, όσον αφορά την αρχειοθέτηση των άρθρων, δεν θα τους ζητηθεί να πραγματοποιήσουν τέτοια επαλήθευση και επομένως να σταθμίσουν τα διάφορα διακυβευόμενα δικαιώματα, εκτός εάν έλαβαν ρητή αίτηση ως προς αυτό.

Ξεχωριστή γνώμη

Ο δικαστής Pavli εξέφρασε αντίθετη γνώμη η οποία επισυνάπτεται στην απόφαση.