Διωγμός δημοσιογράφου ακτιβίστριας με «κατασκευασμένη» κατηγορία: Το Στρασβούργο καταδικάζει την παραβίαση πολλών δικαιωμάτων της
ΑΠΟΦΑΣΗ
Khadija Ismayilova κατά Αζερμπαϊτζάν της 25.02.2020 (αριθ.2) (αριθμ. προσφ. 30778/15)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η προσφεύγουσα είναι δημοσιογράφος σε ραδιοφωνικό σταθμό και ακτιβίστρια. Σε άρθρα που δημοσίευσε, επέκρινε την κυβέρνηση για παράνομη επιχειρηματική δραστηριότητα. Συνελήφθη κατηγορούμενη για το αδίκημα της υποκίνησης ατόμου σε αυτοκτονία, και κρατήθηκε προσωρινά, παρόλο που ο ίδιος ο εγκαλών, απέσυρε την καταγγελία, παραδεχόμενος ότι είχε εξαναγκαστεί να προβεί σε αυτήν. Εν συνεχεία καταδικάστηκε για φοροδιαφυγή, παράνομη οικονομική δραστηριότητα και κατάχρηση εξουσίας. Το δευτεροβάθμιο Δικαστήριο μείωσε την ποινή σε τρία έτη φυλάκισης με αναστολή.
Το Στρασβούργο εξέτασε την τυχόν ύπαρξη αντικειμενικών κριτηρίων που οδήγησαν στην προσωρινή κράτηση και καταδίκη της προσφεύγουσας.
Όσον αφορά το αδίκημα της υποκίνησης σε αυτοκτονία, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι δεν υπήρχαν αποδεικτικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν την υποτιθέμενη υποψία ότι η προσφεύγουσα είχε υποβάλει τον πρώην συνάδελφό της σε ταπεινωτική μεταχείριση ώστε να τον ενθαρρύνει να επιχειρήσει να αυτοκτονήσει και έκρινε ότι η προσωρινή κράτηση δεν βασίστηκε σε εύλογη υποψία ότι διέπραξε το αδίκημα.
Όσον αφορά τις κατηγορίες σχετικά με την εργασία της στο ραδιοφωνικό σταθμό, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι δεν έπρεπε να αποδοθεί ευθύνη στην προσφεύγουσα ως υπαλλήλου για την υποτιθέμενη αδυναμία λήψης άδειας από το ραδιοφωνικό σταθμό. Επίσης διαπίστωσε ότι η εν λόγω πράξη συνιστά διοικητική παράβαση και όχι ποινικό αδίκημα. Κατά συνέπεια διαπίστωσε ότι τα εγχώρια Δικαστήρια δεν είχαν εξακριβώσει την ύπαρξη εύλογης υποψίας αποφασίζοντας την σύλληψη και κράτηση της. Παραβίαση του άρθρου 5§1 γ , 5 §3 και 5§4.
Επιπλέον η δήλωση του Γενικού Εισαγγελέα ότι «παράνομες πράξεις έχουν αποκαλυφθεί» πριν την καταδίκη της, παραβίασε το τεκμήριο αθωότητας (άρθρο 6§2).
Τέλος το Δικαστήριο έκρινε ότι η προσωρινή κράτηση της προσφεύγουσας ήταν παράνομη γιατί οι ενέργειες των αρχών βασίζονταν σε αθέμιτους λόγους και αποδείχτηκε ότι ο πραγματικός στόχος ήταν η αποσιώπησή της και η τιμωρία της για το έργο της ως δημοσιογράφος. Παραβίαση του άρθρου 18.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 5§ 1γ
Άρθρο 5§3,
Άρθρο 5§4,
Άρθρο 6§2
Άρθρο 18
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα, Khadija Rovshan gizi Ismayilova, είναι υπήκοος του Αζερμπαϊτζάν που γεννήθηκε το 1976 και ζει στο Μπακού (Αζερμπαϊτζάν).
Η κ. Ismayilova εργάζονταν για το γραφείο στο Baku της εταιρείας Azadliq, υπηρεσία του Αζερμπαϊτζάν που χρηματοδοτείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, στο ραδιοφωνικό σταθμό Radio Free Europe / Radio Liberty, ως υπάλληλος, και διευθύνων σύμβουλος χωρίς εξαρτημένη σχέση εργασίας.
Ειδικά μεταξύ του 2010 και του 2012 έγραψε άρθρα τα οποία εξέτασαν την υποτιθέμενη συμμετοχή της οικογένειας του Προέδρου Aliyev σε παράνομες επιχειρηματικές δραστηριότητες. Βίντεο όπου διαφαίνονται προσωπικές στιγμές της καταγράφηκαν παράνομα από μια κρυφή κάμερα και στη συνέχεια αναρτήθηκαν στο Διαδίκτυο (γεγονότα που αποτέλεσαν το αντικείμενο της προσφυγής Khadija Ismayilova κατά Αζερμπαϊτζάν).
Το 2013 και το 2014 η ίδια και άλλοι ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών επικρίθηκαν στα κρατικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου ενός άρθρου του τότε επικεφαλής της Προεδρικής Διοίκησης τον Δεκέμβριο του 2014, ο οποίος περιγράφει την προσφεύγουσα ως άτομο που «επιδεικνύει μια εχθρική στάση απέναντι στα δημόσια πρόσωπα του Αζερμπαϊτζάν και διαδίδει προσβλητικά ψέματα ».
Τον Δεκέμβριο του 2014, η κ. Ismayilova κατηγορήθηκε για το ποινικό αδίκημα της υποκίνησης σε αυτοκτονία μετά τον ισχυρισμό πρώην συναδέλφου ότι είχε προσπαθήσει να αυτοκτονήσει επειδή τον είχε πιέσει και ταπεινώσει μετά την λήξη της σχέσης τους. Το Επαρχιακό Δικαστήριο Sabail έθεσε της προσφεύγουσα υπό προσωρινή κράτηση. Το ίδιο δικαστήριο και το Εφετείο του Μπακού απέρριψαν τα αιτήματα αναστολής εκτέλεσης ή την άρση του μέτρου της προσωρινής κράτησης. Η απόφαση προσωρινής κράτησης παρατάθηκε αρκετές φορές.
Ο πρώην συνάδελφος που είχε κάνει τον αρχικό ισχυρισμό στη συνέχεια δηλώνει στο Facebook ότι αυτός θα αποσύρει την καταγγελία του, προσθέτοντας αργότερα ότι οι αρχές τον εξανάγκασαν να το κάνει. Τον Φεβρουάριο του 2015, οι αρχές άσκησαν περαιτέρω κατηγορίες εναντίον της κ. Ismayilova, κατηγορώντας την για υπεξαίρεση, παράνομη επιχειρηματικότητα, μεγάλης κλίμακας φοροδιαφυγή και κατάχρηση εξουσίας, κυρίως όσον αφορά τις δραστηριότητές της όταν ήταν επικεφαλής του γραφείου του Μπακού του ραδιοφώνου Azadliq.
Τον Σεπτέμβριο του 2015 κρίθηκε ένοχη για τα οικονομικά αδικήματα και καταδικάστηκε σε επτά και μισό χρόνια κάθειρξη. Η κατηγορία της υποκίνησης σε αυτοκτονία δεν εξετάστηκε λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων. Το ανώτατο δικαστήριο τον Μάιο του 2016 ακύρωσε την καταδίκη της για υπεξαίρεση και κατάχρηση εξουσίας, μειώνοντας την ποινή της, σε ποινή φυλάκισης τριών ετών με αναστολή και αποφυλακίστηκε.
Τον Δεκέμβριο του 2014, μετά τη σύλληψή της, το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα δημοσίευσε μια δήλωση με το τίτλο “Οι παράνομες πράξεις της Khadija Ismayilova έχουν αποκαλυφθεί”, αναφορικά με τους ισχυρισμούς του πρώην συναδέλφου της.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 5 §§ 1 (γ) και 3
Αναφερόμενο στις γενικές αρχές που διατυπώθηκαν σε παρόμοιες υποθέσεις κατά του Αζερμπαϊτζάν, το Δικαστήριο έκρινε ότι έπρεπε να εξετάσει αν υπήρχαν επαρκή αντικειμενικά στοιχεία που θα μπορούσαν να οδηγήσουν έναν αντικειμενικό παρατηρητή να πιστεύει εύλογα ότι η κυρία Ismayilova θα μπορούσε να έχει διαπράξει τις προβαλλόμενες πράξεις.
Κατηγορία υποκίνησης σε αυτοκτονία
Η κατηγορία της υποκίνησης σε αυτοκτονία ήταν ο λόγος για την αρχική κράτηση της προσφεύγουσας και το κύριο ερώτημα ήταν αν η καταγγελία του πρώην συναδέλφου θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για την ύπαρξη λογικής υποψίας, λαμβάνοντας υπόψη την μεταγενέστερη δήλωσή του ότι είχε εξαναγκαστεί να το κάνει.
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι είχε ζητήσει όλα τα έγγραφα σχετικά με την ποινική διαδικασία, αλλά ότι δεν είχε λάβει τίποτα που να δείχνει ποια μέτρα ελήφθησαν μετά την κίνηση ποινικής διαδικασίας σχετικά με την απόπειρα αυτοκτονίας, ιδίως κατά την περίοδο από τα τέλη Οκτωβρίου έως τα τέλη Νοεμβρίου του 2014.
Για παράδειγμα, δεν ήταν σαφές εάν η αστυνομία είχε ανακρίνει τον πρώην συνάδελφο για το λόγο που είχε προσπαθήσει να αυτοκτονήσει. Ακόμη και μετά την καταγγελία του δεν είχε αποδειχθεί ότι οι αρχές είχαν λάβει οποιαδήποτε μέτρα για να επιβεβαιώσουν ή να διαλύσουν την υποψία εναντίον της προσφεύγουσας. Πράγματι, δεν υπήρχαν αποδεικτικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν την υποτιθέμενη υποψία ότι η προσφεύγουσα είχε υποβάλει τον πρώην συνάδελφό της σε ταπεινωτική μεταχείριση ώστε να τον ενθαρρύνει να επιχειρήσει να αυτοκτονήσει.
Επίσης, δεν υπήρξαν επίσημες έρευνες ή εξηγήσεις από τις εισαγγελικές αρχές μετά την δήλωση του καταγγέλλοντα ότι είχε δεχτεί πίεση λόγω της πρόθεσής του να αποσύρει την καταγγελία του. Η κυβέρνηση δεν είχε σχολιάσει το θέμα.
Λαμβάνοντας υπόψη τις δημόσιες δηλώσεις του πρώην συναδέλφου και τη σιωπή της κυβέρνησης σε σχέση με αυτές τις σοβαρές καταγγελίες, το Δικαστήριο έπρεπε να δεχθεί ότι είχε εξαναγκαστεί να υποβάλει ψευδή καταγγελία, η οποία είχε οδηγήσει την κ. Ismayilova να κατηγορηθεί για το εν λόγω έγκλημα.
Το Δικαστήριο κατέληξε συνεπώς στο συμπέρασμα ότι τα εν λόγω αποδεικτικά στοιχεία δεν θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν το “εύλογο” της υποψίας. Επιπλέον, τα εθνικά δικαστήρια είχαν αγνοήσει εντελώς τα επιχειρήματά της για την έλλειψη αντικειμενικών αποδείξεων.
Συνολικά, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε τίποτα στον φάκελο της υπόθεσης ώστε να πειστεί ένας αντικειμενικός παρατηρητής ότι η προσφεύγουσα θα μπορούσε να έχει διαπράξει το αδίκημα της υποκίνησης σε αυτοκτονία και, συνεπώς, η σύλληψή της και η απόφαση για προσωρινή κράτηση δεν βασίστηκε σε εύλογη υποψία ότι διέπραξε το έγκλημα αυτό.
Κατηγορίες που σχετίζονται με την εργασία της στον ραδιοφωνικό σταθμό
Οι κατηγορίες που σχετίζονταν με την εργασία της στον ραδιοφωνικό σταθμό είχαν εντυπωσιακές ομοιότητες με εκείνες του Rasul Jafarov κατά Αζερμπαϊτζάν και Mammadli κατά Αζερμπαϊτζάν, οι οποίες αφορούσαν ακτιβιστές μη κυβερνητικών οργανώσεων που κατηγορούνται για τα ίδια ακριβώς αδικήματα όπως η προσφεύγουσα.
Οι κατηγορίες αφορούσαν ότι συνέχισε τις ραδιοτηλεοπτικές δραστηριότητες χωρίς η εκπομπή να έχει την απαιτούμενη άδεια και είχε πραγματοποιήσει δημοσιογραφικές δραστηριότητες χωρίς διαπιστευτήρια. Σύμφωνα με εισαγγελείς οι ενέργειες αυτές ανέρχονταν σε εμπορικές δραστηριότητες για τις οποίες δεν είχε καταβάλει φόρο κερδών.
Ωστόσο, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι τα συμπεράσματα των εισαγγελέων δεν ήταν βάσιμα.
Πρώτον, δεν ήταν ξεκάθαρο γιατί η προσφεύγουσα ως υπάλληλος ή ως διευθύνων σύμβουλος, έπρεπε να της αποδοθεί ευθύνη για την υποτιθέμενη αδυναμία λήψης άδειας από το ραδιοφωνικό σταθμό. Δεύτερον, οι αρχές δεν είχαν αναφερθεί σε καμία ποινική διάταξη η οποία αφορούσε τις πράξεις για τις οποίες είχε κατηγορηθεί. Πράγματι, μια παραβίαση των κανόνων σχετικά με την έκδοση αδείας περιπτώσεις τιμωρούνταν με διοικητικό πρόστιμο.
Επιπλέον, το εσωτερικό δίκαιο παρέχει σαφείς ορισμούς των εμπορικών και μη εμπορικών δραστηριοτήτων και ήταν δύσκολο να εξηγηθεί πώς η έλλειψη άδειας ή διαπίστευσης θα μπορούσε να καταστήσει αυτόματα μια μη εμπορική οργάνωση σε εμπορική οργάνωση. Επομένως, η κυρία Ismayilova δεν μπορούσε να θεωρείται ύποπτη για παράνομη επιχειρηματικότητα. Το Δικαστήριο δεν διαπίστωσε επίσης κανένα στοιχείο για την υποστήριξη υποψίας υπεξαίρεσης και κατάχρησης εξουσίας.
Συμπέρασμα
Το υλικό στη δικογραφία της υπόθεσης δεν πληρούσε το ελάχιστο πρότυπο για την ύπαρξη εύλογης υποψίας που απαιτείται για τη σύλληψη και τη συνεχή κράτηση. Επομένως, η προσφεύγουσα στερήθηκε την ελευθερία της κατά παράβαση της Σύμβασης.
Άρθρο 5 § 4
Το Δικαστήριο εξέτασε τις καταγγελίες της προσφεύγουσας βάσει του άρθρου 5 και του άρθρου 6 σύμφωνα με το άρθρο 5 § 4.
Ομοίως με τις υποθέσεις του Ilgar Mammadov κατά Αζερμπαϊτζάν και του Rasul Jafarov κατά Αζερμπαϊτζάν, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν είχαν εξακριβώσει την ύπαρξη εύλογης υποψίας υποστηρίζοντας τη σύλληψη και την κράτηση της κ. Ismayilova, παρά τις επανειλημμένες καταγγελίες για το θέμα αυτό.
Έτσι, το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση αυτής της διάταξης της Σύμβασης.
Άρθρο 6 § 2
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο τίτλος της δήλωσης του Γραφείου του Γενικού Εισαγγελέα ότι «παράνομες πράξεις έχουν αποκαλυφθεί “και το σχόλιο του αντιστοιχούσε σε σαφή δήλωση της ενοχής της κας Ismayilova, ενώ έπρεπε να γίνει μια προσεκτική διάκριση μεταξύ της δήλωσης ότι κάποιος ήταν ύποπτος για αδίκημα και δηλώνοντας, ελλείψει τελικής καταδίκης, ότι ήταν ένοχος.
Ενώ η λέξη “υποψία” είχε χρησιμοποιηθεί από το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα, ωστόσο εμφανίστηκε στο τέλος της δήλωσης, όταν δηλαδή οι αναγνώστες θα είχαν ήδη σχηματίσει την άποψη ότι η προσφεύγουσα ήταν ένοχη. Υπήρξε έτσι παραβίαση του δικαιώματος της προσφεύγουσας του τεκμηρίου αθωότητας.
Άρθρο 18 σε συνδυασμό με το άρθρο 5
Η κ. Ismayilova υποστήριξε ότι η σύλληψή της και η προδικαστική κράτηση είχαν σκοπό να την τιμωρήσουν και να την αποσιωπήσουν ως δημοσιογράφο και φανερή επικρίτρια της κυβέρνησης. Είχε δημοσιεύσει αρκετά άρθρα μετά από ενδελεχή έρευνα αποκαλύπτοντας την εμπλοκή της κυβέρνησης στη διαφθορά τα οποία ήταν ευρέως γνωστά και όταν αρνήθηκε να σταματήσει να εργάζεται παρά τις απειλές, συνελήφθη.
Η κυβέρνηση υποστήριξε ότι οι περιορισμοί δεν είχαν κανέναν άλλο σκοπό πέρα από αυτούς που επιτρέπονται από το άρθρο 5.
Το Δικαστήριο σημείωσε τη διαπίστωσή του ότι δεν υπήρξε εύλογη υποψία εναντίον της προσφεύγουσας. Στη συνέχεια εξέτασε κατά πόσο υπήρξε απώτερος σκοπός για τις ενέργειες των αρχών.
Έκρινε ότι η υπόθεση της κυρίας Ismayilova ήταν μέρος ενός προγενέστερα προσδιορισμένου προτύπου της αυθαίρετης σύλληψης και την κράτηση κυβερνητικών επικριτών, ακτιβιστών της κοινωνίας των πολιτών και υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω της δίωξης και κατάχρησης του ποινικού δικαίου, κατά παράβαση του άρθρου 18.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η κ. Ismayilova, γνωστή δημοσιογράφος, είχε αρχικά συλληφθεί μετά από ψευδή καταγγελία η οποία πραγματοποιήθηκε υπό εξαναγκασμό και πίεση. Όταν κατέστη σαφές ότι οι ενέργειες των αρχών θα δημοσιεύονταν, της επιβλήθηκαν κατηγορίες και για λοιπά αδικήματα. Η σύλληψη συνοδεύονταν από επίσημες δηλώσεις οι οποίες στιγμάτιζαν την προσφεύγουσα όταν υπήρχαν άλλοι ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων που κατηγορούνται για παρόμοια αδικήματα.
Το σύνολο των περιστάσεων υποδηλώνει ότι οι ενέργειες των αρχών βασίζονταν σε αθέμιτους λόγους και αποδείκνυε ότι ο πραγματικός στόχος ήταν η αποσιώπησή της και η τιμωρία της για το έργο της ως δημοσιογράφος.
Οι περιορισμοί επιβλήθηκαν για σκοπό διαφορετικό από εκείνον που προβλέπεται στο άρθρο 5 παράγραφος 1 στοιχείο γ) και υπήρξε παραβίαση του άρθρου 18.
Επαναλαμβάνοντας τα ευρήματά του στην υπόθεση Khadija Ismayilova κατά Αζερμπαϊτζάν, όπου διαπίστωσε παραβίαση του Άρθρου 10, το Δικαστήριο δεν έκρινε αναγκαίο να προβεί σε χωριστή εξέταση της καταγγελίας της βάσει αυτού του άρθρου στην περίπτωση αυτή.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι το Αζερμπαϊτζάν έπρεπε να καταβάλει στην προσφεύγουσα 20.000 ευρώ ως αποζημίωση και ηθική βλάβη και € 5.000 για έξοδα και δαπάνες. (επιμέλεια echrcaselaw.com).
