Διαγραφή δικηγόρου από δικηγορικό σύλλογο γιατί επέκρινε δημόσια δικαστή ότι αμαύρωσε τη φήμη του δικαστικού σώματος. Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης και της ιδιωτικής ζωής
ΑΠΟΦΑΣΗ
Bagirov κατά Αζερμπαϊτζάν της 25.06.2020 (αριθμ. προσφ. 81024/12 και 28198/15)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Διαγραφή δικηγόρου από Δικηγορικό Σύλλογο. Καθήκον εχεμύθειας δικηγόρου. Ελευθερία στην έκφραση και δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή.
Ο προσφεύγων, δικηγόρος στο επάγγελμα, δημοσιοποίησε τα αίτια θανάτου του υιού πελάτισσάς του. Του επιβλήθηκε η πειθαρχική ποινή της αναστολής άσκησης του επαγγέλματος του δικηγόρου για ένα έτος για παραβίαση επαγγελματικού απορρήτου.
Επίσης διεγράφη αμετάκλητα από τον δικηγορικό σύλλογο, γιατί δημόσια κατηγόρησε δικαστή ότι είχε «ρίξει σκιά πάνω στο κράτος μας» και «αμαύρωσε τη φήμη του δικαστικού σώματος».
Τα εγχώρια Δικαστήρια, απέρριψαν με ανέκκλητη απόφαση το αίτημα του για άρση του μέτρου της διαγραφής.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι ο προσφεύγων τιμωρήθηκε με την πειθαρχική ποινή αναστολής της άσκησης του επαγγέλματος για ένα έτος, χωρίς να έχει παραβιάσει το καθήκον εχεμύθειας, γιατί οι πληροφορίες που δημοσιοποίησε δεν σχετίζονταν με την επαγγελματική δραστηριότητα του, αλλά αφορούσαν τις συνθήκες θανάτου ενός ατόμου, η οποία υπόθεση όμως ακόμα δεν του είχε ανατεθεί. Ως εκ τούτου η ποινή που του επιβλήθηκε δεν ήταν σύμφωνη με το νόμο.
Αντιστοίχως όσον αφορά την ποινή της διαγραφής λόγω των δηλώσεων του για τον Δικαστή, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η κύρωση που του επιβλήθηκε ήταν δυσανάλογη με την πράξη που είχε τελέσει. Διαπιστώθηκε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης και για τις δύο ποινές (άρθρο 10 ΕΣΔΑ).
Ακολούθως έκρινε ότι διαπιστώθηκε παραβίαση της ιδιωτικής ζωής του προσφεύγοντος σύμφωνα με το άρθρο 8 της Σύμβασης γιατί η με μεν πειθαρχική ποινή της αναστολής δεν ήταν σύμφωνη με το νόμο, η δε ποινή της αμετάκλητης διαγραφής θα έπρεπε να επιβάλλεται για σοβαρότερους λόγους.
Το ΕΔΔΑ αποφάσισε ότι το υπεύθυνο κράτος σύμφωνα με το άρθρο 46 της ΕΣΔΑ οφείλει να επαναφέρει τον προσφεύγοντα στη θέση προ της διαγραφής του και επιδίκασε σε αυτόν το ποσό των 18.000 ευρώ για ηθική του βλάβη.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 8
Άρθρο 10
Άρθρο 46
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Khalid Zakir oglu Bagirov, είναι υπήκοος του Αζερμπαϊτζάν ο οποίος
γεννήθηκε το 1976 και ζει στο Μπακού. Ήταν δικηγόρος και μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου του Αζερμπαϊτζάν («το ABA»).
Ο προσφεύγων άσκησε προσφυγή στο ΕΔΔΑ καταγγέλλοντας, ότι είχε ανασταλεί η άδειά ασκήσεως επαγγέλματός του για ένα χρόνο και στη συνέχεια διαγράφηκε από τον δικηγορικό σύλλογο λόγω δηλώσεων που είχε κάνει για την αστυνομική βαρβαρότητα και τη λειτουργία του δικαστικού συστήματος στη χώρα.
Τον Φεβρουάριο του 2011 ο προσφεύγων συμμετείχε σε συνάντηση με άλλους
δικηγόρους για να συζητήσει τα προβλήματα που αντιμετώπιζε κάποιος στο νομικό
κλάδο στο Αζερμπαϊτζάν και σχολίασε την αστυνομική βαρβαρότητα και τον
πρόσφατο θάνατο ενός ατόμου βρισκόμενο υπό κράτηση, του Ε.Α., του οποίου η μητέρα έγινε στη συνέχεια πελάτισσα του. Τα σχόλια του μεταφέρθηκαν στον τύπο.
Κατόπιν αιτήματος του διοικητή του Αστυνομικού Τμήματος του
Μπακού, ο δικηγορικός σύλλογος κίνησε πειθαρχική διαδικασία κατά του προσφεύγοντος για δυσφήμιση της αστυνομίας. Τον Αύγουστο του 2011 το διοικητικό συμβούλιο του Δικηγορικού Συλλόγου ανέστειλε για ένα χρόνο την άδεια ασκήσεως επαγγέλματός του, επειδή είχε παραβιάσει το καθήκον εχεμύθειας του δικηγόρου.
Ο προσφεύγων αμφισβήτησε την απόφαση αυτή ενώπιον των δικαστηρίων, υποστηρίζοντας ότι δεν είχε αποκαλύψει εμπιστευτικές πληροφορίες, καθώς η μητέρα του Ε.Α. είχε ήδη δώσει συνέντευξη τύπου που ισχυριζόταν ότι η αστυνομία είχε βασανίσει και σκοτώσει τον γιο της πριν από τη συνάντηση που έλαβε χώρα το Φεβρουάριο και πριν γίνει πελάτισσά του. Τα δικαστήρια δεν εξέτασαν άμεσα τα επιχειρήματά του, επαναλαμβάνοντας τα πορίσματα του Δ.Σ. του δικηγορικού συλλόγου για παραβίαση απορρήτου.
Το 2014, κινήθηκαν περαιτέρω πειθαρχικές διαδικασίες εναντίον του για παρατηρήσεις που είχε κάνει ενώ εκπροσωπούσε έναν πολιτικό της αντιπολίτευσης, Ilgar Eldar oglu Mammadov, στην ποινική δίκη του (βλ. απόφαση ΕΔΔΑ Ilgar Mammadov κατά Αζερμπαϊτζάν (αρ.2), αρ. προσφ. 919/15). Το πειθαρχικό συμβούλιο του δικηγορικού συλλόγου παρέπεμψε την υπόθεση ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, τα οποία τον Ιούλιο του 2015 διέταξαν την αμετάκλητη διαγραφή του προσφεύγοντος. Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο διαπίστωσε ιδίως ότι οι παρατηρήσεις του σχετικά με τη λειτουργία του δικαστικού συστήματος και συγκεκριμένα ότι ένας δικαστής είχε «ρίξει σκιά πάνω στο κράτος μας» και «αμαύρωσε τη φήμη του δικαστικού σώματος » ήταν προσβλητικές και δυσφημιστικές. Η πρωτοβάθμια απόφαση επικυρώθηκε από το Εφετείο του Μπακού το Σεπτέμβριο του 2015 και από το Ανώτατο Δικαστήριο τον Ιανουάριο του 2016.
Βασιζόμενος ιδίως στο άρθρο 10 (ελευθερία έκφρασης) και στο άρθρο 8 (δικαίωμα
σεβασμού της ιδιωτικής ζωής) της ΕΣΔΑ ο προσφεύγων ισχυρίστηκε ότι οι πειθαρχικές κυρώσεις παραβίασαν το δικαίωμά του στην ελευθερία της έκφρασης και του σεβασμού της ιδιωτικής του ζωής.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
ΑΡΘΡΟ 10
α) Όσον αφορά την αναστολή της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος του προσφεύγοντος για ένα χρόνο
Η έκφραση «που ορίζεται από το νόμο» στο άρθρο 10 δεύτερο εδάφιο απαιτεί όχι μόνο το επίδικο μέτρο να έχει νομική βάση στο εσωτερικό δίκαιο, αλλά επίσης αναφέρεται στην ποιότητα του εν λόγω νόμου, ο οποίος πρέπει να είναι προσβάσιμος στον ενδιαφερόμενο και προβλέψιμος ως προς τα αποτελέσματά του. Εν προκειμένω, το Δικαστήριο επανέλαβε ότι μια διάταξη δεν μπορεί να θεωρηθεί ως «νόμος» κατά την έννοια του άρθρου 10 παράγραφος 2, εκτός εάν έχει διατυπωθεί με επαρκή ακρίβεια ώστε να επιτρέψει στον πολίτη να ρυθμίσει τη συμπεριφορά του. Αυτός πρέπει να είναι σε θέση –αν χρειαστεί με κατάλληλες συμβουλές– να προβλέψει, σε εύλογο βαθμό τις περιστάσεις και τις συνέπειες που μπορεί να συνεπάγεται μια συγκεκριμένη ενέργεια. Οι συνέπειες αυτές δεν χρειάζεται να προβλέπονται με απόλυτη βεβαιότητα. Ο νόμος πρέπει να μπορεί να συμβαδίζει με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Κατά συνέπεια, πολλοί νόμοι αναπόφευκτα διατυπώνονται με όρους που, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, είναι ασαφείς και των οποίων η ερμηνεία και η εφαρμογή είναι ζητήματα πρακτικής.
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι το άρθρο 22 (Ι) του Νόμου διέπει την πειθαρχική ευθύνη των δικηγόρων, απαριθμώντας τις περιπτώσεις (παράβαση των διατάξεων του Νόμου και άλλων νομοθετικών πράξεων, του Καταστατικού των κανόνων συμπεριφοράς και του Κώδικα δεοντολογίας των δικηγόρων) που υπόκειται σε πειθαρχική ευθύνη.
Από την απόφαση του διοικητικού συμβουλίου της 24.08.2011 προκύπτει ότι, εν προκειμένω, ο προσφεύγων υπέστη πειθαρχική ποινή λόγω παραβίασης των διατάξεων του Νόμου, δηλαδή παραβίαση του καθήκοντος εχεμύθειας του δικηγόρου.
Όσον αφορά την παραβίαση του δικηγορικού απορρήτου, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι, εν προκειμένω, ο προσφεύγων δεν υπέστη πειθαρχική ποινή για παραβίαση του απορρήτου της δικαστικής έρευνας, σχολιάζοντας ή αποκαλύπτοντας οποιοδήποτε έγγραφο που σχετίζεται με την έρευνα, αλλά για την δημοσιοποίηση έκφρασης που αφορούσε τη θέση της μητέρας φερόμενου θύματος όσον αφορά τις περιστάσεις του θανάτου του γιου της, ελλείψει καταγγελίας από τη μητέρα του φερόμενου θύματος σχετικά με την ενέργεια του προσφεύγοντος. Συναφώς, το Δικαστήριο σημείωσε ότι, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, οι πληροφορίες που έλαβε ένας δικηγόρος, καθώς και οι συμβουλές και οι πληροφορίες που έδωσε ένας δικηγόρος για την προώθηση της επαγγελματικής του δραστηριότητας, εμπίπτουν στο δικηγορικό απόρρητο. Από τη διατύπωση του άρθρου 17 παρ. 1, δεν προκύπτει ότι η χρήση των πληροφοριών που διατίθενται στο δημόσιο τομέα εμπίπτει στο απόρρητο του δικηγόρου. Αντιθέτως, η διατύπωση των προαναφερόμενων διατάξεων δείχνει σαφώς ότι οι πληροφορίες που εμπίπτουν στο απόρρητο του δικηγόρου πρέπει να έχουν ληφθεί από δικηγόρο για την προώθηση της επαγγελματικής του δραστηριότητας. Στην παρούσα υπόθεση, από τα έγγραφα του φακέλου της υπόθεσης, το οποίο δεν αμφισβητείται από τους διαδίκους, είναι σαφές ότι ο ισχυρισμός του θανάτου του EA κατά την διάρκεια της αστυνομικής κράτησης ως αποτέλεσμα βασανιστηρίων, δημοσιοποιήθηκε από την RR στις 25.01.2011, και ότι ο προσφεύγων επανέλαβε τον ισχυρισμό αυτό στις 28.02.2011. Εν πάση περιπτώσει, ο προσφεύγων δεν μπορούσε να λάβει τις εν λόγω πληροφορίες σχετικά με την άσκηση της επαγγελματικής του δραστηριότητας, διότι του δόθηκε εντολή να εκπροσωπήσει την RR στις διαδικασίες που αφορούσαν τον του θάνατο του γιού της, αργότερα, στις 07.03.2011.
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι δεν είναι καθήκον του να αντικαταστήσει τη δική του ερμηνεία με αυτή των εθνικών αρχών, και ιδίως των εθνικών δικαστηρίων, καθώς εναπόκειται κυρίως στα τελευταία να ερμηνεύουν και να εφαρμόζουν το εθνικό δίκαιο. Ωστόσο, στην παρούσα υπόθεση τα εγχώρια δικαστήρια, ενώ επιβεβαίωσαν την απόφαση του δικηγορικού συλλόγου ότι ο προσφεύγων είχε παραβιάσει το καθήκον εχεμύθειας που του επέβαλε ο κώδικας δεοντολογίας, απέτυχαν να απαντήσουν στο επιχείρημα του προσφεύγοντος ότι δεν είχε αποκαλύψει πληροφορίες που θα μπορούσαν να καλυφθούν από αυτό. Ειδικότερα, οι αποφάσεις τους, αγνόησαν το γεγονός ότι η διατύπωση του άρθρου 17 παρ. 1 του εθνικού νόμου ανέφερε σαφώς ότι οι πληροφορίες που εμπίπτουν στο επαγγελματικό απόρρητο του δικηγόρου πρέπει να λαμβάνονται από δικηγόρο για την επαγγελματική του δραστηριότητα και ότι ο προσφεύγων δεν ήταν δικηγόρος της μητέρας του θύματος στις 28.02.2011, όταν έκανε την επίμαχη δήλωση.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εν λόγω παρέμβαση δεν «επιβάλλεται από το νόμο» κατά την έννοια του άρθρου 10 § 2 της Σύμβασης και δεν θεωρεί απαραίτητο να εξετάσει για τους σκοπούς της παρούσας υπόθεσης το δεύτερο επιχείρημα του προσφεύγοντος, δηλαδή ότι ο Νόμος δεν συμμορφώθηκε με τις απαιτήσεις της νομοθετικής ποιότητας.
Έχοντας καταλήξει σε αυτό το συμπέρασμα, το Δικαστήριο δεν επεκτάθηκε στο αν τηρήθηκαν οι άλλες απαιτήσεις του άρθρου 10 παρ. 2 της ΕΣΔΑ (σχετικά με «νόμιμο σκοπό» και «αναγκαιότητα της παρέμβασης»).
Κατά συνέπεια, υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης όσον αφορά την αναστολή του προσφεύγοντος από την άσκηση του επαγγέλματος τους για ένα χρόνο
β) Όσον αφορά την αμετακλητη διαγραφή του προσφεύγοντος
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι, εν προκειμένω, η επίμαχη δήλωση δεν αποτελούσε μόνο γενική κριτική για τη λειτουργία του δικαστικού συστήματος στο Αζερμπαϊτζάν, αλλά επίσης κατευθύνθηκε άμεσα σε έναν δικαστή του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου που είχε ήδη εκλεγεί δικαστής κατά την εξέταση της υπόθεσης του κ. Ilgar Mammadov. Το Δικαστήριο αποδέχτηκε ότι οι παρατηρήσεις, που κατηγόρησαν ένα δικαστή για έλλειψη ικανότητας, αντιπροσώπευαν έλλειψη σεβασμού για το δικαστή και ήταν ικανές να χαρακτηριστούν ως προσβλητικές. Ωστόσο, πρέπει να εξακριβωθεί εάν η κύρωση που επιβλήθηκε στον προσφεύγοντα από τα εγχώρια δικαστήρια επέτυχε μια δίκαιη ισορροπία μεταξύ της ανάγκης προστασίας της αρχής του δικαστικού σώματος και της ανάγκης προστασίας του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης του προσφεύγοντος.
Συναφώς, το Δικαστήριο δεν αποδέχθηκε την θέση της Κυβέρνησης ότι από την ύπαρξη προηγούμενης πειθαρχικής διαδικασίας κατά του προσφεύγοντος δικαιολογείτο η επιβολή της κύρωσης της διαγραφής, καθώς η αναστολή του προσφεύγοντος από την άσκηση του επαγγέλματος για περίοδο ενός έτους δεν ορίζεται από το νόμο και το Δικαστήριο είχε ήδη διαπιστώσει παραβίαση του δικαιώματός του για ελευθερία έκφρασης για τον λόγο αυτό .
Βάσει των ανωτέρω, το Δικαστήριο εκτίμησε ότι η αιτιολογία των εγχώριων δικαστηρίων υπέρ της διαγραφής του προσφεύγοντος δεν ήταν σχετική και επαρκής και ότι η κύρωση που επιβλήθηκε στον προσφεύγοντα ήταν δυσανάλογη προς τον επιδιωκόμενο θεμιτό σκοπό. Ως εκ τούτου, υπήρξε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της Σύμβασης) όσον αφορά την διαγραφή του προσφεύγοντος
ΑΡΘΡΟ 8
α) Όσον αφορά την αναστολή της άδειας ασκήσεως του προσφεύγοντος για ένα χρόνο
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι έχει ήδη καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η παρέμβαση στο δικαίωμα της ελευθερίας έκφρασης του προσφεύγοντος ως αποτέλεσμα της αναστολής του από την άσκηση του επαγγέλματος δεν «ορίστηκε από το νόμο» κατά την έννοια του άρθρου 10 § 2 της Σύμβασης. Έχοντας υπόψη αυτό το συμπέρασμα, το Δικαστήριο εκτίμησε ότι, ομοίως, η παρέμβαση στο δικαίωμα του προσφεύγοντος για σεβασμό της ιδιωτικής του ζωής λόγω της αναστολής του από την άσκηση του επαγγέλματος δεν μπορεί να θεωρηθεί σύμφωνη με το νόμο κατά την έννοια του παρ. 2 του άρθρου 8. Υπήρξε συνεπώς παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής του ζωής (άρθρο 8 της Σύμβασης) λόγω της αναστολής του προσφεύγοντος από την άσκηση της δικηγορίας για περίοδο ενός έτους.
β) Όσον αφορά την διαγραφή του προσφεύγοντος
Από την άποψη αυτή, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι σε μια σειρά υποθέσεων έχει σημειώσει ένα πρότυπο αυθαίρετης σύλληψης, κράτησης ή άλλων μέτρων που έχουν ληφθεί σε σχέση με κυβερνητικούς επικριτές, ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο υπογράμμισε ότι, παρά τα καθήκοντα, ιδίως όσον αφορά τη συμπεριφορά τους, με την οποία πρέπει να συμμορφώνονται όλοι οι δικηγόροι, η φερόμενη ανάγκη σε μια δημοκρατική κοινωνία για την κύρωση της διαγραφής σε περιστάσεις όπως αυτές θα πρέπει να υποστηρίζονται από ιδιαίτερα σοβαρούς λόγους.
Κατά συνέπεια, υπήρξε παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής ζωής του προσφεύγοντος (άρθρο 8 της ΕΣΔΑ) λόγω της οριστικής διαγραφής του.
ΑΡΘΡΟ 46
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι, δυνάμει του άρθρου 46 της Σύμβασης, τα συμβαλλόμενα μέρη δεσμεύτηκαν να συμμορφώνονται με τις αμετάκλητες αποφάσεις του Δικαστηρίου σε κάθε περίπτωση στην οποία είναι διάδικοι, η εκτέλεση δε αυτών ελέγχεται από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Τα μέτρα αυτά πρέπει να είναι εφικτά, έγκαιρα, επαρκή ώστε να διασφαλίζεται η μέγιστη δυνατή αποκατάσταση της παραβίασης που διαπίστωσε το Δικαστήριο και θα πρέπει να επανατοποθετηθεί προσφεύγων, στο μέτρο του δυνατού, στη θέση στην οποία βρισκόταν πριν από την διαγραφή του.
Δίκαιη Ικανοποίηση: Το ΕΔΔΑ επιδίκασε ποσό 18.000 ευρώ για ηθική βλάβη (επιμέλεια echrcaselaw.com).
