Άρση ανωνυμίας χρηστών που συμμετείχαν με επικριτικούς σχολιασμούς σε πολιτικά φόρουμ ιστότοπου! Παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης!
ΑΠΟΦΑΣΗ
Standard Verlagsgesellschaft mbH κατά Αυστρίας της 07.12.2021 (αρ. 3) (αρ. προσφ. 39378/15)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ελευθερία της έκφρασης στις online συνομιλίες στο διαδίκτυο. Δικαίωμα ανωνυμίας χρηστών φόρουμ.
Η προσφεύγουσα εταιρεία είναι εκδότρια γνωστής εφημερίδας και διατηρεί ιστότοπο με σκοπό την ενημέρωση για τις πολιτικές εξελίξεις και την διεξαγωγή συζητήσεων μέσω σχολίων των χρηστών του ιστότοπου. Στους όρους χρήσεις του φόρουμ, προβλέπεται η διατήρηση της ανωνυμίας των χρηστών. Αμετάκλητες δικαστικές αποφάσεις διέταξαν την προσφεύγουσα να αποκαλύψει τα προσωπικά στοιχεία χρηστών που είχαν κάνει επικριτικά σχόλια για τρεις πολιτικούς. Άσκησε προσφυγή για παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης.
Το Στρασβούργο επανέλαβε ότι η Σύμβαση δεν προβλέπει απόλυτο δικαίωμα στην διαδικτυακή/online ανωνυμία. Ωστόσο, η ανωνυμία ήταν από καιρό ένα μέσο αποφυγής αντιποίνων ή ανεπιθύμητης προσοχής και η υποχρέωση αποκάλυψης πληροφοριών χρήστη θα είχε ανασταλτικό αποτέλεσμα στη συμβολή στη συζήτηση.
Το ΕΔΔΑ επεσήμανε ότι η άρση του απορρήτου αποτελούσε παρέμβαση στο δικαίωμα της προσφεύγουσας εταιρείας στην ελευθερία του Τύπου. Έκρινε ότι τα εθνικά δικαστήρια όφειλαν να εξισορροπήσουν τα ανταγωνιστικά συμφέροντα των εναγόντων πολιτικών που θεώρησαν ότι είχαν δυσφημιστεί από τα σχόλια των χρηστών και της προσφεύγουσας εταιρείας για τη διατήρηση της ανωνυμίας των χρηστών της. Διαπίστωσε ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν αποτύχει να εξισορροπήσουν τα επίμαχα δικαιώματα.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της ΕΣΔΑ) και επιδίκασε ποσό 17.000 ευρώ για δικαστικά και λοιπά έξοδα. Δεν επιδίκασε ποσό για ηθική βλάβη θεωρώντας ότι η διαπίστωση της παραβίασης αποτελούσε από μόνη της επαρκή δίκαιη ικανοποίηση.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 10
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα, Standard Verlagsgesellschaft mbH, είναι εταιρεία περιορισμένης ευθύνης με έδρα τη Βιέννη. Η εταιρεία εκδίδει την Der Standard, μια εφημερίδα, και διευθύνει μια διαδικτυακή ειδησεογραφική πύλη η οποία αναρτά άρθρα και συζητήσεις στο derStandard.at.
Οι συμμετέχοντες κατά την εγγραφή τους ως χρήστες στον ιστότοπο, ο οποίος επιτρέπει τον σχολιασμό των άρθρων, πρέπει να δηλώσουν τα ονόματά τους και τις διευθύνσεις email τους και προαιρετικά τις ταχυδρομικές τους διευθύνσεις. Η ιστοσελίδα ανέγραφε ρητά ότι αυτές οι πληροφορίες δεν θα δημοσιοποιηθούν και ότι η προσφεύγουσα εταιρεία θα το έκανε μόνο εάν απαιτούνταν από το νόμο. Τα φόρουμ συζήτησης ήταν εν μέρει συντονισμένα. Ορίστηκαν κανόνες σχετικά με το σχολιασμό και για την επίτευξη ενός μέτρου και ορίου στη συζήτηση. Σύμφωνα με την προσφεύγουσα εταιρεία, επανεξέταζε 6.000 σχόλια την ημέρα, διαγράφοντας πολλά, και παρείχε δεδομένα χρήστη όταν ήταν σαφές ότι τα δικαιώματα είχαν παραβιαστεί.
Επίμαχα σχόλια
Το 2012 δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της προσφεύγουσας άρθρο που αφορούσε, μεταξύ άλλων, τον Κ.S., ο οποίος ήταν εκείνη την εποχή ηγέτης του Die Freiheitlichen στο Kärnten (FPK), ενός περιφερειακού πολιτικού κόμματος. Πάνω από 1.600 σχόλια χρηστών ακολούθησαν, εκ των οποίων το ένα έγραφε:
«Οι διεφθαρμένοι πολιτικοί-χαζοί ξεχνούν, [αλλά] εμείς δεν το κάνουμε. Η ΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΕΙΝΑΙ ΗΜΕΡΑ ΠΛΗΡΩΜΗΣ!!!!!».
Ένα άλλο έγραφε:
«[Ήταν] αναμενόμενο ότι οι FPOe/K, … …-οι αντίπαλοι θα παρασυρθούν. [Αυτό] δεν θα συνέβαινε αν αυτά τα κόμματα είχαν απαγορευτεί λόγω της συνεχιζόμενης ναζιστικής αναβίωσης».
Οι Κ.s. και το FPK ζήτησαν τα στοιχεία των σχολιαστών και τη διαγραφή των σχολίων. Η προσφεύγουσα εταιρεία διέγραψε τα σχόλια αλλά αρνήθηκε να αποκαλύψει τα αιτούμενα στοιχεία. Το 2013 μια συνέντευξη με τον Η.Κ., τότε μέλος της εθνοσυνέλευσης και γενικό γραμματέα του Αυστριακού Κόμμα Ελευθερίας (Freiheitliche Partei Österreichs – FPÖ) δημοσιεύτηκε. Το ακόλουθο σχόλιο δημοσιεύτηκε κάτω από το άρθρο:
«αν δεν παρεξηγούσαμε διαρκώς [την έννοια της] ελευθερίας της έκφρασης και αν κατά συνέπεια, έπρεπε να υπονομεύσουμε το σύνταγμά μας και για την αποσταθεροποίηση της μορφής διακυβέρνησής μας υπήρχαν κυρώσεις – ή τουλάχιστον, εάν [νόμος κατά της μαφίας] εφαρμόζονταν για μια φορά στους ακροδεξιούς στην Αυστρία – τότε ο [H.K.] θα ήταν ένας από τους μεγαλύτερους εγκληματίες στη Δεύτερη Δημοκρατία…».
Και πάλι η προσφεύγουσα εταιρεία διέγραψε το σχόλιο αλλά αρνήθηκε να αποκαλύψει τις πληροφορίες για τον χρήστη.
Δικαστικές διαδικασίες
Οι Κ.S., το FPK και ο H.K. κίνησαν χωριστές διαδικασίες κατά της προσφεύγουσας εταιρείας με σκοπό τη λήψη των δεδομένων χρήστη των συντακτών των σχολίων για τη κίνηση αστικών και ποινικών διαδικασιών εναντίον τους. Στην περίπτωση του K.S. και του FPK, το Ανώτατο Δικαστήριο διέταξε τελικά να δοθούν στους προσφεύγοντες τα προσωπικά στοιχεία του χρήστη/συντάκτη, θεωρώντας ότι καθώς δεν είχε υπάρξει σχέση με δημοσιογραφική δραστηριότητα, δεν υπήρξε καμία παράνομη παρέμβαση στο δικαίωμα απόλαυσης της ελευθερίας του Τύπου της προσφεύγουσας εταιρείας. Οι ενάγοντες διέθεταν υπέρτατο έννομο συμφέρον για την αποκάλυψη των αιτηθέντων δεδομένων. Στην περίπτωση του H.K., το Ανώτατο Δικαστήριο διέταξε επίσης τη δημοσιοποίηση των δεδομένων χρήστη, παρουσιάζοντας το ίδιο σκεπτικό με την προηγούμενη απόφαση.
Στηριζόμενη στο άρθρο 10 (ελευθερία της έκφρασης) της ΕΣΔΑ, η προσφεύγουσα εταιρεία παραπονέθηκε για την εντολή αποκάλυψης των προσωπικών στοιχείων των χρηστών της ειδησεογραφικής της πύλης.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Η προσφεύγουσα εταιρεία υποστήριξε ότι τα εν λόγω δεδομένα αποτελούσαν δημοσιογραφικές πηγές και προστατεύονταν έτσι από το εκδοτικό απόρρητο με τον ίδιο τρόπο όπως τα δεδομένα των συγγραφέων των επιστολών αναγνωστών δημοσιευμένες σε εφημερίδα. Υποστήριξε επίσης ότι το Ανώτατο Δικαστήριο δεν είχε λάβει υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες των σχολίων και δεν εξισορρόπησε τα ανταγωνιστικά δικαιώματα, όπως απαιτείται από την νομολογία του Δικαστηρίου.
Η Κυβέρνηση υποστήριξε ότι ο ρόλος της προσφεύγουσας εταιρείας ως πάροχος πλατφόρμας επί της οποίας μπορεί να λάβει χώρα συζήτηση μέσω φόρουμ διέφερε από τον ρόλο του εκδότη. Ως πάροχος φιλοξενίας, σύμφωνα με το νόμο για το ηλεκτρονικό εμπόριο είχε καθήκον να αποκαλύψει ορισμένα δεδομένα σε άτομα που ισχυρίστηκαν αξιόπιστα ότι είχαν υπέρτερο έννομο συμφέρον.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι καθώς οι σχολιαστές είχαν απευθυνθεί στο κοινό και όχι σε δημοσιογράφο, δεν μπορούσαν να ισχυρίζονται ότι ήταν δημοσιογραφικές «πηγές». Ωστόσο, υπήρχε μια σύνδεση μεταξύ της δημοσίευσης άρθρων από την προσφεύγουσα εταιρεία και τη φιλοξενία σχολίων σε αυτά τα άρθρα στην ειδησεογραφική της πύλη. Σύμφωνα με το Δικαστήριο, η συνολική λειτουργία της προσφεύγουσας εταιρείας ήταν να ανοίξει τη συζήτηση και τη διάδοση ιδεών σχετικά με θέματα δημοσίου ενδιαφέροντος, όπως προστατεύονται από την ελευθερία του Τύπου. Το Δικαστήριο έκρινε επίσης ότι η υποχρέωση αποκάλυψης πληροφοριών χρήστη θα είχε ανασταλτικό αποτέλεσμα στη συμβολή στη συζήτηση. Επανέλαβε ότι η Σύμβαση δεν προέβλεπε απόλυτο δικαίωμα στην online ανωνυμία. Ωστόσο, η ανωνυμία ήταν από καιρό ένα μέσο αποφυγής αντιποίνων ή ανεπιθύμητης προσοχής. Ως εκ τούτου, ήταν σε θέση να προωθήσει την ελεύθερη ροή απόψεων, ιδεών και πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων, ιδίως, μέσω του διαδικτύου. Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι αυτή η ανωνυμία δεν θα μπορούσε να είναι αποτελεσματική εάν η προσφεύγουσα εταιρεία δεν μπορούσε να την υπερασπιστεί με δικά της μέσα. Η άρση του απορρήτου είχε επομένως παρέμβει στο δικαίωμα της προσφεύγουσας εταιρείας στην ελευθερία του Τύπου. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η παρέμβαση είχε θεμιτό σκοπό την προστασία της φήμης άλλων και ήταν νόμιμη.
Το Δικαστήριο επεσήμανε ότι οι υποθέσεις δεν αφορούσαν την ποινική ή αστική ευθύνης της προσφεύγουσας εταιρείας. Θεώρησε ότι τα επίμαχα σχόλια δεν αποτελούσαν ούτε ρητορική μίσους ούτε υποκίνηση στη βία, και αφορούσαν δύο πολιτικούς και ένα πολιτικό κόμμα σε μια δημόσια πολιτική συζήτηση. Τα εθνικά δικαστήρια όφειλαν σε αυτή την υπόθεση να εξισορροπήσουν τα ανταγωνιστικά συμφέροντα και δεν το είχαν καταφέρει. Το Ανώτατο Δικαστήριο, ειδικότερα, δεν προσδιόρισε στην αιτιολογία του τους λόγους για τους οποίους τα συμφέροντα των εναγόντων είχαν υπερισχύσει εκείνων της προσφεύγουσας εταιρείας για τη διατήρηση της ταυτότητας των χρηστών της ανώνυμη. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι για μια άσκηση εξισορρόπησης σε διαδικασίες σχετικά με τη γνωστοποίηση δεδομένων χρήστη, μπορεί να αρκεί μια εκ πρώτης όψεως εξέταση, η οποία ωστόσο απαιτούσε τουλάχιστον κάποια συλλογιστική και εξισορρόπηση.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν συνολικά αποτύχει να εξισορροπήσουν τα επίμαχα δικαιώματα και δεν είχαν παράσχει επαρκή αιτιολογία για να δικαιολογήσουν την παρέμβαση στα δικαιώματα της προσφεύγουσας εκδοτικής εταιρείας.
Οι δικαστικές αποφάσεις δεν ήταν επομένως «απαραίτητες σε μια δημοκρατική κοινωνία», και γι’ αυτό το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10 της Σύμβασης).
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41):Το Δικαστήριο απέρριψε την αξίωση της προσφεύγουσας εταιρείας για ηθική βλάβη. Θεώρησε ότι η διαπίστωση παραβίασης αποτελούσε από μόνη της επαρκή δίκαιη ικανοποίηση για κάθε ηθική βλάβη που ενδέχεται να είχε υποστεί η προσφεύγουσα. Θεώρησε επίσης ότι η Αυστρία έπρεπε να καταβάλει ποσό 17.000 ευρώ για έξοδα και δαπάνες.
Ξεχωριστή γνώμη
Ο δικαστής Eicke εξέφρασε μια εν μέρει αντίθετη γνώμη, η οποία επισυνάπτεται στην απόφαση (επιμέλεια echrcaselaw.com).
