Απαίτηση από κρατούμενο να αποδείξει εγγράφως αλλαγή θρησκεύματος σε μουσουλμάνο για αφαίρεση χοιρινού από τη διατροφή του. Παραβίαση θρησκευτικής ελευθερίας
ΑΠΟΦΑΣΗ
Neagu κατά Ρουμανίας της 10.11.2020 (αριθ. προσφ. 21969/15)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Αλλαγή θρησκείας εντός φυλακών. Απόρριψη αιτήματος για μη ένταξη χοιρινού κρέατος στη διατροφή του. Δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία.
Κρατούμενος δήλωσε ορθόδοξος χριστιανός ορθόδοξος όταν εισήλθε στη φυλακή. Στη συνέχεια προσηλυτίστηκε από συγκρατούμενούς του και ασπάσθηκε το Ισλάμ. Ζήτησε από τις φυλακές να μην περιλαμβάνει το φαγητό του χοιρινό για θρησκευτικούς λόγους. Οι αρχές των φυλακών για να κάνουν δεκτό το αίτημά του ζήτησαν να αποδείξει ότι ήταν οπαδός αυτής της θρησκείας.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι, λαμβάνοντας υπόψη τις διατάξεις που θεσπίστηκαν και απαιτούσαν, μεταξύ άλλων, γραπτή απόδειξη αλλαγής της θρησκευτικής πίστης, η οποία έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της κράτησης, οι εθνικές αρχές δεν πέτυχαν δίκαιη ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων των αρχών της φυλακής, των συμφερόντων των άλλων κρατουμένων και των ατομικών συμφερόντων του κρατουμένου – προσφεύγοντος.
Το Δικαστήριο δεν πείστηκε ότι τα αιτήματα του προσφεύγοντος να του χορηγηθούν γεύματα συμβατά με την πίστη του θα είχαν προκαλέσει προβλήματα στη διαχείριση των φυλακών ή θα είχαν αρνητικές επιπτώσεις στη διατροφή που προσφέρεται στους άλλους κρατουμένους.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας (άρθρο 9 ΕΣΔΑ) και επιδίκασε ποσό 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη.
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων Dănuț Neagu είναι Ρουμάνος υπήκοος, που γεννήθηκε το 1987 και ζει στο Gropeni (Ρουμανία).
Το 2009 ο προσφεύγων τέθηκε υπό κράτηση και όταν εισήλθε στις φυλακές είχε δηλώσει ότι ήταν Χριστιανός Ορθόδοξος. Τέθηκε υπό κράτηση από 2009 έως το 2017 σε διάφορες Ρουμανικές φυλακές.
Κατά τη διαδικασία ενώπιον του Δικαστηρίου, ο προσφεύγων εξήγησε ότι κατά τα τρία πρώτα χρόνια της κράτησής του είχε γνωρίσει μερικούς μουσουλμάνους κρατούμενους και είχε ασπαστεί το Ισλάμ.
Το 2012, ενώ τέθηκε υπό κράτηση στη φυλακή Galaţi, ενημέρωσε τη διεύθυνση της φυλακής ότι είχε ασπαστεί τον ισλαμισμό και ζήτησε να του χορηγούνται γεύματα χωρίς χοιρινό. Το αίτημά του απορρίφθηκε. Ο προσφεύγων μεταφέρθηκε στη συνέχεια στη φυλακή Brăila, όπου υπέβαλε επανειλημμένα αιτήματα να του χορηγούνται γεύματα χωρίς χοιρινό. Τα αιτήματά του απορρίφθηκαν με την αιτιολογία ότι δεν είχε υποβάλει αποδεικτικά στοιχεία της αλλαγής της πίστης του.
Ο προσφεύγων προσέφυγε στον δικαστή που ήταν αρμόδιος για την αναθεώρηση της κράτησης και αργότερα στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο, χωρίς επιτυχία.
Βασιζόμενος στο άρθρο 9 (δικαίωμα στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας) της Σύμβασης, ο προσφεύγων διαμαρτυρήθηκε για την άρνηση των ρουμανικών αρχών να αναγνωρίσουν το γεγονός ότι είχε ασπαστεί το Ισλάμ.
Επίσης κατήγγειλε ότι σύμφωνα με το άρθρο 3 (απαγόρευση εξευτελιστικής μεταχείρισης), κατήγγειλε το γεγονός ότι οι ρουμανικές αρχές συνέχισαν να του σερβίρουν γεύματα που περιέχουν χοιρινό, σε αντίθεση με τις αρχές της θρησκείας του.
Το Δικαστήριο αποφάσισε να εξετάσει τις καταγγελίες του προσφεύγοντος σύμφωνα με το άρθρο 9 της ΕΣΔΑ.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 9 (δικαίωμα στην ελευθερία της θρησκείας)
Το δικαστήριο σημείωσε ότι ο Ν. 254/2013 και το παράγωγο δίκαιο προέβλεπε ρητά τη πρόβλεψη για το δικαίωμα των κρατουμένων να λαμβάνουν γεύματα συμβατά με τις αρχές της θρησκείας τους. Υπήρχε επομένως ένα συνολικό νομοθετικό πλαίσιο που ήταν αρκετά προβλέψιμο και λεπτομερές σχετικά με την άσκηση του δικαιώματος στη θρησκευτική ελευθερία σε μια φυλακή. Οι ευρωπαϊκοί κανόνες των φυλακών, που ισχύουν την εν λόγω στιγμή περιείχαν παρόμοιες διατάξεις.
Επιπλέον, η διάταξη με αρ. 1072/2013, που αποτελούσε το εφαρμοστέο εθνικό δίκαιο στον τομέα αυτό, υπό την προϋπόθεση ότι οι κρατούμενοι θα μπορούσαν να δηλώσουν επίσημα τη θρησκεία τους όταν κρατούνταν στις φυλακές και εάν ασπάζονταν άλλη θρησκεία κατά τη διάρκεια της κράτησης, θα μπορούσαν να προσκομίσουν επίσημη δήλωση και ένα έγγραφο που επιβεβαιώνει τη νέα τους πίστη. Συναφώς, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι ο προσφεύγων γνώριζε την εν λόγω διάταξη και ότι το περιεχόμενό της ήταν προβλέψιμο. Σημείωσε επίσης ότι ο προσφεύγων δεν προέβαλε επιχειρήματα ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων που ισχυρίζονται ότι η διάταξη με αρ. 1072/2013 ήταν αντισυνταγματική και δεν είχε δώσει τη δυνατότητα στις εθνικές αρχές να εκτιμήσουν τη νομιμότητά της. Ούτε ισχυρίστηκε ότι η διάταξη είχε προηγουμένως αποδειχθεί παράνομη ή ότι υπήρχε πάγια νομολογία των εθνικών δικαστηρίων σε αυτό το ζήτημα .
Υπό αυτές τις συνθήκες, και ελλείψει οποιασδήποτε εξέτασης από τα εθνικά δικαστήρια, το Δικαστήριο δεν μπορούσε να δεχτεί το επιχείρημα του προσφεύγοντος ότι η απαίτηση να προσκομιστεί γραπτή απόδειξη της αλλαγής της θρησκείας του δεν είχε καμία νομική βάση, καθώς προήλθε από νομοθετική διάταξη κατώτερου βαθμού. Εναπόκειται στο Δικαστήριο να εξακριβώσει εάν η απαίτηση που θεσπίστηκε με τη διάταξη με αριθ. 1072/2013 αναφορικά με τα ενδιαφερόμενα άτομα να προσκομίσουν αποδεικτικά στοιχεία για τη θρησκευτική τους πίστη και την αλλαγή της προκειμένου να τους επιτραπεί να ασκήσουν την πίστη τους ήταν σύμφωνη με την θετική υποχρέωση των εθνικών αρχών.
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι η απαίτηση που αναφέρεται στην διάταξη αριθ. 1072/2013 αφορούσε μόνο κρατούμενους οι οποίοι ασπάστηκαν άλλη θρησκεία κατά τη διάρκεια της κράτησής τους, καθώς και σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, οι κρατούμενοι μπορούσαν να δηλώσουν την πίστη τους απλά με επίσημη δήλωση. Επιπλέον, η εν λόγω διάταξη είχε εισάγει διάκριση μεταξύ της αρχικής δήλωσης πίστης, την οποία θα μπορούσε να κάνει ο κρατούμενος ελεύθερα και χωρίς ιδιαίτερες διατυπώσεις όταν κρατούνταν αρχικά στη φυλακή και αλλαγή της πίστης του κατά τη διάρκεια της κράτησης, την οποία ο κρατούμενος έπρεπε να αποδείξει μέσω εγγράφου που εκδίδονταν από τους εκπροσώπους της θρησκείας την οποία ασπάστηκε.
Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, ένας τέτοιος κανονισμός, ο οποίος συνεπάγεται αυστηρή απαίτηση για παροχή αποδεικτικών στοιχείων αναφορικά με τη πίστη, ξεπερνούσε το επίπεδο τεκμηρίωσης που θα μπορούσε να απαιτείται. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε μια κατάσταση όπου οι κρατούμενοι ήταν αρχικά ελεύθεροι να δηλώσουν την πίστη τους χωρίς να απαιτείται κάποιο αποδεικτικό έγγραφο.
Επιπλέον, εξετάζοντας την καταγγελία του προσφεύγοντος σχετικά με τη φυλακή Brăila, και οι δύο δικαστές κατά την επανεξέταση της κράτησης καθώς και το πρωτοβάθμιο δικαστήριο απέρριψαν την έφεση του προσφεύγοντος χωρίς να εξετάσουν το πραγματικό ιστορικό του αιτήματός του, με την αιτιολογία ότι δεν είχε προσκομίσει γραπτή απόδειξη όπως απαιτείται από τους κανονισμούς. Ομοίως, δεν είχαν εξακριβώσει αν ο προσφεύγων θα είχε μια πραγματική ευκαιρία να λάβει γραπτή απόδειξη ή κάποια άλλη επιβεβαίωση ότι ήταν πιστός την εν λόγω θρησκείας, έχοντας κατά νου τους περιορισμούς στους οποίους υποβάλλονταν ως φυλακισμένος.
Το Δικαστήριο επανέλαβε ότι, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις, το δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία σύμφωνα με την ΕΣΔΑ ήταν ασυμβίβαστο με οποιαδήποτε εξουσία εκ μέρους του κράτους να εκτιμήσει τη νομιμότητα των θρησκευτικών πεποιθήσεων ή τους τρόπους με τους οποίους εκφράζονταν αυτές οι πεποιθήσεις. Λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία διασφάλισης η αλλαγή θρησκείας ήταν σοβαρή και ειλικρινής, το καθήκον της ουδετερότητας των εθνικών αρχών δεν απέκλειε την εξέταση των πραγματικών πτυχών της εκδήλωσης της θρησκείας ενός ατόμου. Ωστόσο, δεν προέκυψε από τις αποφάσεις που ελήφθησαν εν προκειμένω ότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν ζητήσει να καθοριστεί πως ο προσφεύγων θα εκδήλωνε ή σκόπευε να εκδηλώσει και να ασκήσει τη νέα του θρησκεία.
Το Δικαστήριο σημείωσε το επιχείρημα της κυβέρνησης ότι η υποχρέωση που απορρέει από τη διάταξη με αρ. 1072/2013 σχεδιάστηκε για να αποτρέψει την κατάχρηση δικαιωμάτων και του γεγονότος ότι ο προσφεύγων είχε αλλάξει θρησκεία για δεύτερη φορά και είχε ζητήσει γεύματα συμβατά με τους ειδικούς διατροφικούς κανόνες της πίστης του. Σημείωσε συναφώς ότι τα εθνικά δικαστήρια που εξέτασαν το αίτημα του προσφεύγοντος δεν θεώρησαν τα εν λόγω αιτήματα καταχρηστικά.
Επομένως, το Δικαστήριο έκρινε ότι, λαμβανομένων υπόψη των διατάξεων που εισήχθησαν με τη διάταξη του Υπουργείου Δικαιοσύνης η οποία απαιτεί μεταξύ άλλων, γραπτή απόδειξη για αλλαγή θρησκείας, η οποία έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της κράτησης, οι εθνικές αρχές δεν πέτυχαν δίκαιη ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων των φυλακών, εκείνων των άλλων κρατουμένων, και των ατομικών συμφερόντων του κρατουμένου. Εν προκειμένω, δεν πείστηκε ότι τα αιτήματα του προσφεύγοντος να του παρέχονται συμβατά γεύματα με τη νέα του θρησκεία θα είχαν προκαλέσει προβλήματα στη διαχείριση της φυλακής ή θα είχαν αρνητικές επιπτώσεις στη διατροφή που προσφέρεται στους άλλους κρατουμένους
Κατά συνέπεια, και παρά το περιθώριο εκτίμησης που αφέθηκε στο εναγόμενο κράτος, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι εθνικές αρχές δεν είχαν συμμορφωθεί, σε βαθμό που ήταν εύλογο σύμφωνα με τις περιστάσεις της υπόθεσης, με τις θετικές υποχρεώσεις του σύμφωνα με το άρθρο 9 σχετικά τα γεύματα που σερβίρονται στον προσφεύγοντα στη φυλακή Brăila.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του δικαιώματος θρησκευτικής ελευθερίας (άρθρο 9 της Σύμβασης).
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο επιδίκασε ποσό 5.000 ευρώ για ηθική βλάβη.
Μειοψηφούσα γνώμη
Ο δικαστής Paczolay εξέφρασε αντίθετη γνώμη στην οποία προσχώρησε ο δικαστής Grozev, η οποία επισυνάπτεται στην απόφαση.
