Αίτημα χήρας για εκταφή και μεταφορά της σορού του συζύγου της σε άλλη χώρα. Η μη εξέταση του αιτήματος παραβίασε την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή
ΑΠΟΦΑΣΗ
Drašković κατά Μαυροβουνίου της 09.06.2020 (αριθ. προσφ. 40597/17)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Αίτημα χήρας για εκταφή συζύγου και μεταφορά της σορού σε άλλη χώρα. Δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή.
Επιθυμία της προσφεύγουσας να μεταφέρει το σώμα του συζύγου της από το Μαυροβούνιο στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, κάτι που άλλο μέλος της οικογένειας αρνήθηκε να το επιτρέψει.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ειδικότερα ότι μια τέτοια διαφορά έπρεπε να εξεταστεί τόσο από το πρίσμα της ιδιωτικής, όσο και της οικογενειακής πτυχής του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ.
Υπό αυτές τις συνθήκες, οι αρχές θα έπρεπε να εξισορροπήσουν την επιθυμία της προσφεύγουσας να ξεθάψει και να μεταφέρει το σώμα του συζύγου της και του συμφέροντος του κράτους για διατήρηση της ιερότητας των τάφων και των δικαιωμάτων των λοιπών μελών της οικογένειας.
Ωστόσο, δεν υπήρχε νομικός μηχανισμός με τον οποίο να επιλύονται τέτοιες διαφορές, ενώ τα εγχώρια δικαστήρια αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν ότι η προσφεύγουσα είχε έννομο συμφέρον. Δεν έλαβε χώρα, συνεπώς, εξέταση που θα είχε σταθμίσει τα διακυβευόμενα συμφέροντα. Παραβίαση δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (άρθρου 8 της ΕΣΔΑ).
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε στην προσφεύγουσα ποσό 4.500 ευρώ για ηθική βλάβη και τα δικαστικά έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 8
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Η προσφεύγουσα Dragica Drašković, είναι υπήκοος της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης η οποία γεννήθηκε το 1945 και ζει στο Trebinje (Βοσνία-Ερζεγοβίνη).
Ο σύζυγος της Drašković απεβίωσε στο Βελιγράδι το 1995. Λόγω του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία, είχε θαφτεί σε οικογενειακό τάφο στο Μαυροβούνιο το οποίο ανήκει στον ανιψιό του. Τον Ιούνιο του 2014 η προσφεύγουσα ζήτησε από τον ανιψιό την άδεια να μεταφέρει το σώμα του συζύγου της σε έναν τάφο στο Trebinje, τον οποίο κατέχει, αλλά ο ανιψιός αρνήθηκε.
Η προσφεύγουσα προσέφυγε στα δικαστήρια αλλά τον Φεβρουάριο του 2015 το Πρωτοδικείο του Hercer Novi απέρριψε τον ισχυρισμό της. Διαπίστωσε ότι δεν είχε έννομο συμφέρον να υποβάλει τέτοια αξίωση, καθώς δεν είχε δικαίωμα στο σώμα του συζύγου της ή σε τυχόν δικαιώματα που απορρέουν από τον τόπο ταφής του. Τον Απρίλιο του 2015 το Ανώτατο Δικαστήριο της Podgorica επικύρωσε την πρωτοβάθμια απόφαση.
Τον Ιούνιο του 2015, η προσφεύγουσα άσκησε συνταγματική προσφυγή, υποστηρίζοντας ότι η βάση της αξίωσής της ήταν να αποκτήσει τη συγκατάθεση του ανιψιού καθώς χωρίς αυτή δεν θα μπορούσε να λάβει επίσημη άδεια για εκταφή ή μεταφορά. Δεν είχε άλλο τρόπο να ασκήσει το δικαίωμά της, εκτός από τα δικαστήρια, αλλά απορρίπτοντας το αίτημά της, την καθιστούσαν δέσμια της βούλησης των λοιπών συγγενών. Στερήθηκε λοιπόν του δικαιώματος της σε δίκαιη δίκη και το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή υπό την ευρύτερη έννοια. Το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε την προσφυγή της τον Φεβρουάριο του 2017.
Τον Αύγουστο του 2019, η Υγειονομική Επιθεώρηση ενημέρωσε την προσφεύγουσα με επιστολή ότι ο Υγειονομικός Επιθεωρητής ήταν υπεύθυνος για την έκδοση αδειών εκταφής και μεταφοράς. Δήλωσε ότι η επιθεώρηση δεν γνώριζε ποιος είχε την εξουσία να επιλύει διαφορές, αλλά υπέθεσε ότι ήταν τα δικαστήρια.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 8
Το Δικαστήριο απέρριψε αρχικά την ένσταση της Κυβέρνησης ότι η προσφεύγουσα δεν είχε εξαντλήσει τα εγχώρια ένδικα μέσα. Συγκεκριμένα, ότι δεν είχε υποβάλει ποτέ αίτηση για εκταφή και μεταφορά του συζύγου της ενώπιον της Επιθεώρησης υγειονομικής περίθαλψης ή ενώπιον της αρμόδιας δημοτικής υπηρεσίας.
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι δεν υπήρχαν διαδικασίες για περιπτώσεις όπου ο ιδιοκτήτης ενός τάφου αρνιόταν την εκταφή. Πράγματι, η Υγειονομική Επιθεώρηση είχε ενημερώσει την προσφεύγουσα ότι δεν είχε την εξουσία να επιλύει τέτοιες διαφορές. Η πρόβλεψη του εν λόγω ένδικου μέτρου ως εκ τούτου δεν ήταν υποχρεωτικά αποτελεσματική, ούτε στη θεωρία ούτε στην πράξη, και ως εκ τούτου δεν πληρούσε την προϋπόθεση πρόσβασης και αποτελεσματικότητας.
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι δεν είχε λάβει προηγουμένως ρητή θέση σχετικά με το αν ένα αίτημα εκταφής ενός συγγενή για μεταφορά σε νέο χώρο ανάπαυσης εμπίπτει στο άρθρο 8, αν και στην υπόθεση Elli Poluhas Dödsbo κατά Σουηδίας είχε εξετάσει την υπόθεση βάση του ότι η άρνηση απομάκρυνσης ενός δοχείου τέφρας σε νέο χώρο ανάπαυσης αποτελούσε παρέμβαση στην ιδιωτική ζωή της χήρας.
Διαπίστωσε τώρα ότι ένα αίτημα εκταφής και μεταφοράς από στενό συγγενή, όπως η περίπτωση της προσφεύγουσας, θα μπορούσε πράγματι να εμπίπτει κατ’ αρχήν σε αμφότερες τις πτυχές της «ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής» της εν λόγω διάταξης. Η φύση και το πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος και η έκταση των υποχρεώσεων του κράτους, εξαρτώνται από τις ιδιαίτερες περιστάσεις και τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης.
Σε αντίθεση με την απόφαση Elli Poluhas Dödsbo, η βασική πτυχή της καταγγελίας της προσφεύγουσας ήταν ότι τα δικαστήρια δεν είχαν πραγματοποιήσει ουσιαστική εξέταση της αξίωσής της εναντίον τρίτου.
Η υπόθεσή της αφορούσε λοιπόν τα καθήκοντα του κράτους στον τομέα των σχέσεων μεταξύ ατόμων, όπου τα κράτη είχαν κάποια διακριτική ευχέρεια («περιθώριο εκτίμησης») κατά την επιλογή του τρόπου διασφάλισης του σεβασμού της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής. Όσον αφορά τις υποχρεώσεις του κράτους, έπρεπε να ληφθεί υπόψη η εύλογη ισορροπία μεταξύ των ανταγωνιστικών συμφερόντων του ατόμου και της κοινότητας.
Αυτό που έπρεπε να σταθμιστεί στην περίπτωση της προσφεύγουσας ήταν το συμφέρον της για την εκταφή και τη μεταφορά του συζύγου της ενάντια στον ρόλο της κοινωνίας στη διασφάλιση της ιερότητας των τάφων και των δικαιωμάτων του ανιψιού.
Το Δικαστήριο σημείωσε ότι στην υπόθεση Elli Poluhas Dödsbo, διαπίστωσε ότι οι εθνικές αρχές ενήργησαν βάση του ευρύτατου περιθωρίου εκτίμησης που τους δόθηκε σε τέτοια θέματα, δεδομένου ότι είχαν λάβει υπόψη όλες τις σχετικές περιστάσεις και τις είχαν σταθμίσει προσεκτικά, δίνοντας σχετικούς και επαρκείς λόγους για την απόφασή τους.
Ωστόσο, στην υπόθεση της προσφεύγουσας, τα δικαστήρια όχι μόνο δεν κατάφεραν να εξετάσουν εάν η εκταφή και η απομάκρυνση ήταν εφικτή ή εύκολη από πρακτική άποψη, και αν υπάρχουν συμφέροντα δημόσιας υγείας, αλλά απέτυχαν και να αποσαφηνίσουν και πολλά άλλα ζητήματα. Όπως αν ο σύζυγος επιθυμούσε να ταφεί στο Μαυροβούνιο, κατά πόσο είχε ζήσει στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη είτε στο Βελιγράδι, ή εάν αυτός και η προσφεύγουσα είχαν αποκτήσει τάφο στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ώστε να θαφτούν μαζί στο μέλλον.
Το Δικαστήριο εξέτασε επίσης κατά πόσον το κράτος είχε θεσπίσει κατάλληλο νομικό πλαίσιο ώστε να εξισορροπήσει τυχόν ανταγωνιστικά συμφέροντα και αν είχε εντοπίσει και εξισορροπήσει ορθά αυτά τα συμφέροντα. Σημείωσε για πρώτη φορά ότι η εγχώρια νομοθεσία δεν φαίνεται να ρυθμίζει καταστάσεις όπως αυτή της προσφεύγουσας, μη παρέχοντας μηχανισμό για την εξέταση της αναλογικότητας των περιορισμών στα δικαιώματα του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ. Πράγματι, καμία νομοθεσία δεν προέβλεπε μηχανισμούς για την επίλυση μιας διαφοράς μεταξύ των μελών της οικογένειας σχετικά με την εκταφή ή τον τελικό τόπο ανάπαυσης ενός αποβιώσαντος συγγενή.
Ούτε το διοικητικό όργανο που ήταν υπεύθυνο για τις εκταφές δεν είχε την εξουσία να επιλύει τέτοιες διαφορές. Αντίθετα, έδωσε εντολή στα μέρη να επιλύσουν το ζήτημα και μόνο τότε να υποβάλλουν αίτηση για εκταφή. Οποιαδήποτε τέτοια διαδικασία δεν διέθετε σαφώς την ικανότητα εξισορρόπησης των ανταγωνιστικών συμφερόντων, που θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω αμφισβητούμενων διαδικασιών στο δικαστήριο.
Ωστόσο, τα αστικά δικαστήρια διαπίστωσαν ότι το αίτημα της προσφεύγουσας δεν είχε «σχέση με την ιδιοκτησία, το καθεστώς ή οποιοδήποτε άλλο συμφέρον».
Έτσι, τα εθνικά δικαστήρια απέτυχαν να αναγνωρίσουν την ύπαρξη οποιουδήποτε δικαιώματος αναφορικά με το άρθρο 8 ή να ισορροπήσουν ορθά τα ανταγωνιστικά συμφέροντα εκείνης και του ανιψιού του συζύγου της. Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση αυτής της διάταξης της Σύμβασης.
Λοιπά άρθρα
Λαμβάνοντας υπόψη τα συμπεράσματά του σχετικά με το άρθρο 8, το Δικαστήριο δεν διαπίστωσε την ανάγκη χωριστής εξέτασης των καταγγελιών της προσφεύγουσας σύμφωνα με το άρθρο 6. Ούτε ήταν σκόπιμο να εξετάσει καταγγελίες σχετικά με τα άρθρα 9 και 13 της Σύμβασης καθώς δεν είχαν συμπεριληφθεί στην αρχική προσφυγή και είχαν εγερθεί έως ότου η προσφεύγουσα υπέβαλε παρατηρήσεις τον Σεπτέμβριο του 2019
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το Δικαστήριο έκρινε ότι το Μαυροβούνιο έπρεπε να καταβάλει στην προσφεύγουσα 4.500 ευρώ για ηθική βλάβη και 3.250,97 ευρώ για έξοδα και δαπάνες.
